HAARLEM - Op 8 april organiseert Het Participatiekoor Haarlem voor het derde jaar op rij het Passieconcert in de Immanuelkerk in Haarlem. Onder leiding van dirigent Felix van den Hombergh, het kinderkoor van de Koorschool Sint Bavo, bekende solisten en tevens wetenschappers Annelies van der Vlies en Wiesje van der Flier brengen zij de hoogtepunten van de Matthäus Passion, met als thema het ‘Erbarme dich’. Een derde van de zangers in dit koor kampt met een vorm van dementie en kunnen dankzij de begeleiding van mantelzangers hun passie voor zingen blijven voortzetten. Het hoge artistieke niveau van de zang stimuleert de cognitieve functies van een haperend brein, waardoor zingen in de sociale omgeving van het koor een gevoel van zingeving biedt. Het Participatiekoor is een initiatief van Stichting Participatie met Dementie uit Heemstede. Een partij op missie om kunst- en cultuurparticipatie toegankelijk maakt voor mensen met een hersenaandoening.


De Matthäus zingen met Alzheimer is een statement
Franc Janssen is zanger in het koor in Haarlem en heeft Alzheimer. Hij speelde bijna twintig jaar lang in een band, maar daar heeft hij vorig jaar afscheid van moeten nemen. Te vaak vergat hij hoe hij de akkoorden van de liedjes moest spelen. Dat leidde tot wrijving met de andere bandleden. Nu zingt hij mee in Het Participatiekoor: “In het AlzheimerCafé werd een oproep gedaan om mee te zingen. De Matthäus Passion had ik nog nooit gezongen. Aanvankelijk dacht ik dan ook dat het veel te moeilijk zou zijn, maar dat valt mee. Na twee weken kreeg ik het aardig onder de knie. Na iedere repetitie ga ik zingend weer naar huis. Dat ik de Matthäus zing, zie ik als een statement. Het laat zien dat mensen met dementie zo’n artistieke uitdaging aankunnen. We zullen het publiek een poepie laten ruiken!”

Wat het hoofd vergeet, blijft in het hart behouden
Wetenschapper Wiesje van der Flier, hoogleraar en hoofd onderzoek aan het Amsterdam UMC Alzheimercentrum, is zanger bij het koor in Haarlem en fervent Bach-liefhebster. Zij onderstreept het belang van kunstparticipatie: “Het bijzondere van kunst is dat het via onze zintuigen binnenkomt. De kleuren en vormen van een schilderij, de melodie en het ritme van muziek; ze spreken direct onze emoties aan. Voor mensen met dementie is dit heel waardevol. Want al verliezen zij het vermogen om verbanden te leggen, met hun zintuigen en hun emotionele leven is niets mis. In de hersenen raken weliswaar steeds meer verbindingen beschadigd, het hart blijft.”

Waarom Bach?
Dat de passies van Bach te moeilijk zouden zijn voor mensen met dementie, zoals nogal eens wordt gedacht, ontkent Wiesje van der Fier stellig. “Veel mensen en zeker de oudere generaties, kennen de de Matthäus al van kindsbeen af aan. Dat zit diep in het geheugen verankerd. Als ze nu de koralen weer gaan zingen, dan lichten die geheugensporen onmiddellijk op. Daarom zie je in de Participatiekoren ook dat sommige zangers hele koralen uit het hoofd meezingen.”

Dirigent Felix van den Hombergh voegt daaraan toe: “Als je graag de Passies van Bach zingt, moet je dat zolang mogelijk kunnen blijven doen. Het is telkens weer bijzonder om te zien hoe de zangers genieten tijdens de repetities en het concert. Bach heeft iets mysterieus, raadselachtigs. Dat vond ik als jongen van 10 jaar bij de Koorschool St Bavo al. Pas later begreep ik hoe diep religieus en hoe geniaal gecomponeerd het is.”

Vier koren, vier steden
In 2018 vond het eerste concert plaats in Haarlem, met 55 deelnemers. Inmiddels heeft het aantal koren een vlucht genomen. Zo doen er dit jaar 300 zangers, vertellers, muzikanten en kunstenaars, verdeeld over vier steden, mee om mensen met een hersenaandoening en hun naasten een onvergetelijke middag of avond te bezorgen. Het eerste Paasconcert van 2020 vindt plaats op 22 maart in Schiedam, daarna is het Haarlemse koor aan de beurt op 8 april en op 11 april treden zowel de koren in Bergen als in Helmond op. De ticketverkoop is gestart.

Onvergetelijke verhalen
De koralen en aria's uit de Matthäus Passion worden afgewisseld met persoonlijke verhalen van mensen met dementie over liefde, loslaten, hoop en verbinding. Thema's uit de Passie van Bach die voor mensen met dementie zo herkenbaar zijn en in dit concert een bijzondere en actuele betekenis krijgen.

Erik Zwiers, artistiek leider van de stichting Participatie met Dementie zegt over de magie van samen zingen: “Blijven meedoen, meezingen en verhalen vertellen door mensen met dementie helpt, biedt troost. In onze vier Participatiekoren kunnen mensen met dementie in een sociale omgeving meezingen en leren hun grenzen te verleggen. Dat is goed voor het behoud van hersenfuncties, het zelfvertrouwen en zelfbeeld. Bovendien verschaft het mensen met een haperend brein een nieuwe identiteit: je bent opeens niet meer die man of vrouw die alles vergeet, maar een zanger of zangeres in een koor die een concert geeft! Het effect is enorm en niet goed in woorden te vangen, dit moet je vooral zelf meemaken.”

Het Participatiekoor Haarlem
Het Participatiekoor Haarlem bestaat uit 60 zangers met en zonder dementie en wordt begeleid door dirigent Felix van den Hombergh. Samen met een twintig sopranen tellend kinderkoor van de St. Bavo Koorschool onder begeleiding van het Ter Cleeff Ensemble, zingen zij de hoogtepunten uit de Matthäus Passion van J.S. Bach. Zeven vertellers wisselen de zestien mooiste koralen en aria’s af met onvergetelijke verhalen.